Widok zawartości stron
Widok zawartości stron
Nawigacja
Widok zawartości stron
Dorota Winnicka-Jasłowska: Politechnika Śląska - zmiany funkcjonalno-przestrzenne głównego kampusu w Gliwicach
Główny Kampus Politechniki Śląskiej znajduje się w Gliwicach, a jego historia sięga 1945 roku, kiedy to dekretem Prezydium Krajowej Rady Narodowej 24 maja powołana została Politechnika Śląska. Teren w Gliwicach przeznaczony pod Uczelnię miał duży potencjał dla jej przyszłego rozwoju.
Pierwszymi obiektami, w których umieszczono siedziby wydziałów takich jak: Chemiczny, Mechaniczno-Energetyczny, czy Elektryczny były dawne, poniemieckie i opuszczone po wojnie budynki szkół średnich. Wokół nich zaczęły powstawać w latach 50. i 60. XX wieku nowe obiekty, które zlokalizowano przy głównej ulicy dojazdowej do kampusu – obecnej ul. Akademickiej. Do 2012 roku była ona jedną z ważniejszych ulic miasta, o znacznym natężeniu ruchu kołowego. W roku tym decyzją ówczesnego Rektora Politechniki Śląskiej oraz Prezydenta Miasta Gliwice rozpoczęto gruntowną przebudowę kampusu w części położonej wzdłuż głównej ul. Akademickiej, z mniejszymi działaniami modernizacyjnymi wzdłuż ul. Krzywoustego, która stanowi drugą co do ważności ulicę kampusu o charakterze pieszo-jezdnym, położoną poprzecznie do Akademickiej.
Przebudowa kampusu trwająca dwa lata, była jak dotąd największym przedsięwzięciem Politechniki Śląskiej w zakresie zmian dotyczących tego terenu . Działania objęły przebudowę dróg, placów, parkingów, nowe nasadzenia roślin oraz wymianę instalacji ziemnych. Uporządkowano place przed budynkami, zaprojektowano zieleń o charakterze dekoracyjnym, wprowadzono strefy rekreacyjne, a także przekształcono główną ulicę Akademicką w ciąg pieszo-jezdny z ograniczonym ruchem kołowym. Działanie to nie tylko zmieniło organizację ruchu, ale też wpłynęło na poprawę walorów użytkowych kampusu (Fot. 1, 2). Wraz ze zmodernizowaną przestrzenią pojawiły się nowe sposoby jej użytkowania, zarówno przez studentów, jak i pracowników oraz mieszkańców miasta.
Gdy zakończono przebudowę kampusu w 2014 r., wprowadzone zmiany stały się tematem wielu dyskusji i ocen (Winnicka-Jasłowska D. i in. 2016, 2017, 2018, 2020), a także polem badawczym i projektowym dla studentów w ramach zajęć programowych na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej. Realizowane były między innymi tematy projektowe dydaktyczne w zakresie zagospodarowania terenów wokół budynków uczelni, uzupełnienia kampusu o nowe obiekty z funkcjami wspierającymi oraz działania aranżacyjne, takie jak np. projekt stref pracy plenerowej, które miałyby stanowić przestrzenie wspierające naukę i odpoczynek, zlokalizowane między budynkami wydziałowymi.
Fot. 1. Kampus Politechniki Śląskiej. Widok na centralny plac z fontanną (Fot. D.Winnicka-Jasłowska)
Fot. 2. Kampus Politechniki Śląskiej. Widok ogólny (Fot. D.Winnicka-Jasłowska)
Badania jakościowe prowadzone na terenie kampusu Politechniki Śląskiej
Z chwilą zakończenia prac modernizacyjnych kampusu Politechniki Śląskiej, stał się on miejscem badań prowadzonych między innymi przez Autorkę, a także wielu studenckich opracowań projektowych prowadzonych między innymi pod Jej kierunkiem .
Analizując rozwój historyczny uniwersytetu, jako instytucji zajmującej się głównie prowadzeniem badań naukowych i kształceniem studentów można stwierdzić, że w ciągu wieków przeszedł on rewolucyjną drogę w zakresie rozwoju dziedzin i dyscyplin, przemian technologicznych, metodologicznych, społecznych, a także sposobów organizacji pracy naukowej i dydaktycznej. Ewolucja ta wiąże się z koniecznymi zmianami w kształtowaniu przestrzeni architektonicznej i urbanistycznej obiektów oraz terenów uniwersyteckich, które służą wsparciu głównych działalności uczelni, a więc kształcenia, prowadzenia badań naukowych, a także bardzo istotnej w tych procesach interakcji społecznej.
Podstawową formą rozwoju i kształtowania przestrzeni uniwersyteckiej jest wiedza o potrzebach użytkowych. W XXI w. mamy do czynienia z nowym wizerunkiem przestrzennym uczelni, opartym na modelu tzw. krajobrazu nauki (ang. learning landscape), który ściśle oparty jest na rozwoju technologii informacyjnych, które umożliwiają samodzielne uczenia się w wielu miejscach, w różnych formach zależnych od potrzeb. Model krajobrazu nauki, polegający na odpowiedniej aranżacji przestrzeni ogólnodostępnych, umożliwia realizację zarówno form uczenia się, jak też odpoczynku, przebywania i wspiera kontakty społeczne (Winnicka-Jasłowska 2016). Założenia te są istotne dla kształtowania przestrzeni kampusów i wprowadzaniu w nich zmian.
Głównym celem badań Autorki w zmodernizowanym kampusie PŚ w Gliwicach była ocena jakości w zakresie siedmiu wybranych kryteriów wyłonionych podczas wcześniejszych
badań, mających istotny wpływ na jakość użytkową terenów uczelni . Metodą badawczą zastosowaną w projekcie jest POE (ang. Post-Occupancy Evaluation) .
Kryteria jakościowe będące przedmiotem badań, to:
- Identyfikacja wizualna kampusu, odnajdywanie celu (ang. way-finding) – badania dotyczyły rozwiązań systemu informacji wizualnej, w tym oznaczeń graficznych w przestrzeniach ogólnodostępnych budynków i kampusu, map w tym tyflograficznych, które umożliwiają wszystkim łatwe, a także intuicyjne poruszanie się i użytkowanie przestrzeni, zapewniając dobrą orientację.
- Dostępność dla wszystkich – rozwiązania projektowe zgodne z zasadami projektowania uniwersalnego, to między innymi umożliwienie poruszania się w kampusie, z uwzględnieniem zarówno dzieci i młodzieży szkolnej (m.in. uczestnicy zajęć popularyzujących naukę), a także osób starszych (m.in. słuchacze uniwersytetu III wieku) i osób z niepełnosprawnościami. Zasady dotyczą zarówno terenów akademickich, jak i budynków z uwzględnieniem rozwiązań ergonomicznych.
- Dostępność usług w kampusie i usług zewnętrznych (miejskich) – łączenie podstawowych funkcji uczelni z funkcjami zamieszkania, komercyjnymi i rekreacyjnymi oraz innymi, dla potrzeb użytkowników uczelni.
- Sieć miejsc do uczenia się i odpoczynku oraz realizowania kontaktów społecznych w przestrzeniach ogólnodostępnych – to właściwy sposób aranżacji przestrzeni ogólnodostępnych w budynkach i wokół nich, które służą głównie studentom tworząc strefy do nauki, odpoczynku, przebywania, kontaktów społecznych. Zwykle powiązane są z funkcjami wspierającymi (usługi, gastronomia).
- Bezpieczeństwo w kampusie (ang. design out crime) – to rozwiązania przestrzenne i techniczne, eliminujące zjawiska przestępczości i zagrożenia napadem.
- Wizerunek uczelni – to stan utrzymania obiektów i terenów kampusu, jak też widoczna architektura z różnych okresów, świadcząca o rozwoju i historii uczelni. Konieczne jest zapewnienie wysokiej jakości rozwiązań przestrzennych i aranżacyjnych, stworzenie warunków porównywalnych z innymi ośrodkami akademickimi zarówno w kraju, jak i za granicą.
- Dzielnica akademicka jako przestrzeń miejska – funkcjonalność i atrakcyjność przestrzeni publicznych terenów uniwersyteckich, które uwzględniają dostępność oraz użytkowanie przez środowisko akademickie uczelni, jak też mieszkańców miasta. Konieczność integracji środowisk poprzez nowatorskie, elastyczne rozwiązania architektoniczno-przestrzenne, zwłaszcza w strefach ogólnodostępnych.
Wymienione kryteria stanowią o sprawności funkcjonalnej zarówno Uczelni, jak też terenu kampusu, który w płynny sposób łączy wszystkie funkcje dając wsparcie dla jej działalności organizacyjnej oraz zaspokajając potrzeby użytkowników kampusu, w tym pracowników, studentów, jak też mieszkańców miasta.
Przyszłe kierunki badań
Warto podkreślić, że współczesny kampus to przestrzeń, która jest zintegrowana bardzo silnie z działalnością uczelni. Działalność ta wpływa w znaczący sposób na użytkowanie przestrzeni kampusu. Jego przestrzeń stanowi przedłużenie funkcji budynków i jest łącznikiem między wszystkimi obiektami i jednostkami uczelni. Obecnie oczekuje się od kampusu silnego wsparcia dla integracji środowisk – uniwersyteckiego i miejskiego. Kampus jest przestrzenią miejską i w zależności od lokalizacji pełni różne funkcje: śródmieścia, przestrzeni rekreacyjnych lub zacisznych, spokojniejszych dzielnic w stosunku do gwarnych centrów miast.
Dynamiczne zmiany jakich doświadcza świat pogrążony w pandemii covid-19 wskazują, że kampusy i uczelnie staną przed nowymi wyzwaniami. Wielu specjalistów z różnych dyscyplin już zastanawia się nad tym, jak będą wyglądać kształcenie i badania naukowe w świecie post-pandemicznym? Środowiska naukowe formułują wnioski, które dotyczą nowych, poznanych w czasie pandemii metod pracy zdalnej i narzędzi, które do tego są wykorzystywane. Uczelnie stoją więc u progu istotnych przemian organizacyjnych, społecznych i mentalnych. John Martin (2021) twierdzi, że kampus przyszłości powinien być oparty na wzmocnieniu interakcji społecznej, która została osłabiona w czasie pandemii i pracy zdalnej. Kampus Jego zdaniem powinien przypominać sieć powiązań neuronowych; budynki powinny być bliżej siebie, ulice bardziej zagęszczone, a przestrzenie aktywnie działające i współpracujące z uczelnią. Ta większa bliskość tworzy lepszą interakcję społeczną, interaktywną sieć, która daje szansę na lepsze powiązania funkcjonalne, a przez to naukowe i dydaktyczne. Centralny plac trzeba zastąpić modelem, który stworzy niezliczone interakcje zbliżając do siebie ludzi, a nie dzieląc. W tej wizji nie należy jednak zapominać o rozwijającej się dynamicznie pracy zdalnej, która będzie niewątpliwie stanowić wsparcie w przyszłej, post-pandemicznej działalności uczelni. Zatem nowe kierunki badań dotyczące terenów i funkcji uniwersyteckich powinny mieć charakter interdyscyplinarny i dotyczyć przede wszystkim diagnozowania potrzeb użytkowych, kierunków rozwoju przestrzeni kampusów pod kątem wsparcia działalności uczelni, badań socjologicznych, których celem będzie określenie profilu użytkowników i ich zmieniających się potrzeb behawioralnych względem przestrzeni uniwersyteckiej.
Obok nurtu ukierunkowanego na potrzeby społeczne i użytkowe, pojawia się również nurt proekologiczny. Uczelnie już włączają się w procesy ochrony środowiska na polu wielu dziedzin i dyscyplin naukowych. W celu włączenia i integracji społeczności miejskich w świat nauki, kampusy powinny stać się żywymi laboratoriami, które będą dostępne dla każdego i będą stanowiły swoiste edukatorium, wspierając tym samym świadomość społeczną dotyczącą ekologii, nowoczesnej energetyki i działań na rzecz ochrony zagrożonego środowiska.
Zmiany organizacyjne uczelni, których można się spodziewać w najbliższej przyszłości, mogą dotyczyć zwiększenia interakcji społecznej w zakresie kształcenia i interdyscyplinarnych badań naukowych, przy zastosowaniu działań hybrydowych łączących pracę zdalną z kontaktową. W polskich uczelniach będzie nadal trwał rozwój przestrzeni wspólnych w kierunku krajobrazu nauki, zapoczątkowany kilka lat temu. Zjawiska związane z pandemią unaoczniły, że w przestrzeniach ogólnodostępnych zachodzi prawdziwa interakcja społeczna i jest ona bardzo ważna w procesach nauki i kształcenia. Uczelnie powinny również otworzyć się na społeczeństwo poprzez zwiększenie dostępności, organizację nie tylko eventów popularyzujących osiągnięcia naukowe, ale też dokształcanie różnych grup społecznych i wiekowych, w tym młodzieży szkolnej, osób starszych i innych.
Mówiąc o funkcjonalności i sprawności przestrzeni kampusu, myślimy o wielu aspektach sprzyjających organizacji pracy, życia akademickiego, a także o indywidualnych potrzebach użytkowników.
/czerwiec 2021 r./
Dr hab. inż. arch. Dorota Winnicka-Jasłowska, Prof. PŚ jest pracownikiem Katedry Projektowania i Badań Jakościowych w Architekturze na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej.
Przypisy
[1] Politechnika Śląska powstała w 1945 r., a jej główne etapy rozwoju pod względem inwestycyjnym przebiegały w latach 50., 60., 80., 90. XX w., a następnie w latach 2004–2014. Obecnie (2021 rok) dobiega końca modernizacja domów studenckich i części terenu kampusu wokół nich. Przez dziesięciolecia nie równa była dynamika przemian i modernizacji, zależna najpierw od czynników politycznych, a potem ekonomicznych kraju. Ostatni etap jest wynikiem większej świadomości i umiejętności definiowania potrzeb uczelni, a także wiedzy władz i projektantów o tym, jak należy przestrzeń zmieniać, by podnosić jej jakość użytkową. Po 2004 r. powstało kilka ważnych obiektów wspierających i wspólnych dla uczelni. Najbardziej spektakularnym działaniem była modernizacja przestrzeni kampusu w latach 2012–2014 (Winnicka-Jasłowska, 2021)
[2] Dr hab. inż. arch. Dorota Winnicka-Jasłowska, Prof. PŚ jest pracownikiem Katedry Projektowania i Badań Jakościowych w Architekturze na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej. W latach 2006–2016 prowadziła autorskie badania w obiektach uczelni wyższych, jak również w przestrzeniach kampusów uniwersyteckich w Polsce i za granicą. Dorobek autorki to liczne publikacje omawiające przeprowadzone badania jakościowe, zawierające wnioski oraz kryteria jakościowe architektoniczne i urbanistyczne, dotyczące przestrzeni wyższych uczelni (Winnicka-Jasłowska 2014, 2016, 2017, 2018). Podsumowanie autorskich badań stanowi jej monografia habilitacyjna pt. Przestrzeń nauki współczesnego uniwersytetu. Rola badań przedprojektowych w programowaniu nowych funkcji wyższych uczelni (2016).
[3] Kryteria uznane za istotne, wpływające dodatnio na jakość użytkową kampusu – na podstawie badań autorskich i opracowanej Listy kryteriów do uwzględnienia w ocenie i w programowaniu obiektów oraz terenów uniwersyteckich, [w]: Winnicka-Jasłowska D. (2016).
[4] Metoda POE stosowana jest w ocenie jakości przestrzeni architektonicznej i urbanistycznej w trakcie użytkowania, a także jako praktyczna metoda pozyskiwania wiedzy o użytkownikach i ich potrzebach. Wykorzystuje się ją do oceny jakości: funkcjonalnej, technicznej, organizacyjnej i behawioralnej. POE w zakresie jakości funkcjonalnej służy do badania potrzeb użytkowych i oceny poziomu zadowolenia z użytkowanej przestrzeni, do przeprowadzania ocen eksperckich dotyczących funkcjonalności i rozwiązań przestrzennych (Preiser W., Rabinowitz H., White E., 1988, 2020).
Bibliografia
- Winnicka-Jasłowska D.,2020, Architektura uczelni wyższych. Wybrane kryteria jakościowe przestrzeni współczesnego kampusu w badaniach i projektach studentów Wydziału Architektury Politechniki. Prace Geograficzne, z.162, s.31-47, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
- Winnicka-Jasłowska D., Tymkiewicz J., Fross K., 2019, Open-air work zones for students at the Faculty of Architecture depicted on the basis of pilot student projects, [w:] J. Charytonowicz (red.), The 9th International Conference on Applied Human Factors and Ergonomics (AHFE) 2018 and the Affiliated Conferences to be held at the Loews Sapphire Falls Resort, Universal Studios Orlando, Florida, USA July 22–26, 2018, Cham, Springer International Publishing.
- Tymkiewicz J., Winnicka-Jasłowska D., Fross K., 2019, The campus space in research and student projects, [w:] J. Charytonowicz, C. Falcao (red.), Advances in human factors, sustainable urban planning and infrastructure, Proceedings of the AHFE 2018 International Conference on Human Factors, Sustainable Urban Planning and Infrastructure, July 21–25, 2018, Loews Sapphire Falls Resort at Universal Studios, Orlando, Florida, USA, Cham, Springer International Publishing.
- Fross K., Winnicka-Jasłowska D., Sempruch A., 2018, Student zone as a new dimension of learning space. Case study in Polish conditions, [w:] J. Charytonowicz (red.), Advances in human factors, sustainable urban planning and infrastructure, Proceedings of the AHFE 2017 International Conference on Human Factors, Sustainable Urban Planning and Infrastructure, July 17–21, 2017, Los Angeles, California, USA, Cham, Springer International Publishing, 77–83.
- Winnicka-Jasłowska D., 2016, Przestrzeń nauki współczesnego uniwersytetu. Rola badań przedprojektowych w programowaniu nowych funkcji wyższych uczelni, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice.
- Winnicka-Jasłowska D. (red.), 2014, Jakość współczesnych uniwersytetów w opiniach użytkowników i w studenckich koncepcjach projektowych, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice.
- Preiser W., Rabinowitz H., White E., 1988, Post-Occupancy Evaluation, Van Nostrand, Reinhold, NY.
- Historia Politechniki Śląskiej (polsl.pl) (dostęp 16.06.2021).
- Martin J. 2021, How will University campuses change post pandemic? University World News, https://www.universityworldnews.com/post.php?story=20210322142245312 (dostęp: 10.06.2021).